Opowieść o Halnym (cz.1)

Pewnie wielu z was słyszało o Zdzisławie Rachtanie "Halnym", legendarnym już partyzancie zgrupowania Ponury-Nurt. Partyzancie, który już ponad pół wieku niesie w przyszłość chlubną historię Armii Krajowej. Serdecznie zapraszamy do przeczytania tego naprawdę ciekawego kawałka naszej historii.Historii opowiadanej z pierwszej ręki.

Kilka słów o Halnym:

Halny siedzi oparty o plecak i szczypiącymi z niewyspania oczami patrzy po czarnych,ledwo zarysowanych w ciemnościach cieniach.Nie widzi ich właściwie,ale wyczuwa,rozpoznaje jak ślepiec.Jego drużyna,zbita w gromadkę koło dowódcy,drzemie.Dziwne,ale ci chłopcy,niektórzy przecież starsi,garną się do niego w taki czas.

Halny ma dopiero dwadzieścia lat. Nie to się dziś liczy - w tych dwudziestu wiosnach zmieściło się ponad półtora roku lasu.To daje prawo do szacunku młodych chłopców,do ojcowania im. Być w drużynie Halnego - to coś znaczy.Bo Halny ma już legendę.Złożyło się na nią wiele.Nie tylko wszystkie obławy, które przeszedł pod Ponurym, i Wykus w lipcu, i Barwinek we wrześniu,i tragiczna październikowa obława na Wykusie.Halny miał jeszcze inny dorobek - dorobek zaufania dowódcy.Gdy trzeba było doprowadzić na kontakt do lasu szefa sztabu okręgu, Ponury wskazywał Halnego.I ten szedł samotny,bez najmniejszego świstka w kieszeni, a za to z pistoletem za pasem na szosę pełną Niemców i czekał trzy,cztery godziny,ocierając się co chwila o śmierć,po to,by po godzinach nerwowego oczekiwania dowiedzieć się, że kontakt nawalił.

Poważniejsze wyroki na szpiclach wykonywała w zasadzie drużyna ochronna Ponurego,ale często zdarzało się,że ściągano i innych - jednym z pierwszych był Halny.Nie zawodził.Spłacał wtedy także i własne rachunki. Zaczęło się dwa i pół roku temu.Miał już wtedy w swym konspiracyjnym dorobku dwa lata działalności w podziemiu i kilka kolporterskich i dywersyjnych akcji.Był luty 1942 roku.Śnieg zacinał drobny,ostry,pędzony wiatrem,gdy z rękami skutymi do tyłu klęczał na skrzyni otwartej ciężarówki żandarmskiej.Na karku czuł zimny dotyk lufy empi.Ciężarówka tylko chwilę stała przed gestapo w Starachowicach,nim popędziła ku Kielcom.Ale ta chwila wystarczyła,by dostrzegł w głębi posterunku kogoś,komu on i inni ufali.

To nie był więzień,to był współgospodarz tego budynku.Właśnie wtedy na mrozie,z kolanami przymarzającymi do żelaznej podłogi,uczynił ślub - jeżeli tylko się uda wyjść,wydostać z łap gestapo,nie spocznie,nim ten i inni jemu podobni nie zejdą z tego padołu z kulą w czaszce.I choć wydawało się zupełnie nieprawdopodobne,dano mu okazję spełnić ślub.Co prawda okupił to czteromiesięcznym siedzeniem w więzieniu kieleckim,w celi,z której codziennie wyprowadzano kogoś,kto już nie wracał,a gdy jego wywołano,był pewien,że to już koniec,ale nie,on wracał,lecz plujący krwią z rozbitych warg i dziąseł,posiniaczony,sflaczały. Gdy wtedy w czerwcu czterdziestego drugiego wywołano i jego z rzeczami,idąc za strażnikiem dokonał błyskawicznego obrachunku z sumieniem.Ale zamiast ku podwórcowi więziennemu,gdzie zawsze stał terenowy łazik z dwiema łopatami i gdzie wiązano ręce papierowym sznurkiem,bo to taniej,poprowadzono go do kancelarii i wręczono papierek zwolnienia.Bał się uwierzyć,bał się wyjść,bo może za progiem strzelą w łeb i powiedzą,że próbował uciekać.Ale szedł coraz szybciej po kieleckich uliczkach,kluczył,oglądał się i nikt go nie śledził.Minęło sporo czasu nim uwierzył,że jest naprawdę wolny.Nie mógł jednak znaleźć odpowiedzi na pytanie "dlaczego".

Dowiedział się, gdy po kryjomu dotarł do domu,do Starachowic.Ten papierek kosztował sto tysięcy złotych.Odbiorę sobie to od was z nawiązką - dorzucił nowe zobowiązanie do wcześniej uczynionego ślubu.Od tego czasu nie mieszkał w domu.Matka doglądała jak mogła,podrzucała w czasie krótkich spotkań,co tylko się jej udało złapać pożywnego.Upominała "Uważaj na siebie" i dodawała ciszej "Nie ciągnij Kaktusa za sobą". Chciała choć jednego,młodszego,uchronić,zachować w domu.A Kaktus - Edmund Rachtan rwał się do lasu.Ale las był jeszcze wtedy - w lecie czterdziestego drugiego - pusty.Meliny,lewe papiery,strychy i stodoły to był świat uciekiniera Halnego.

Ukrywał się i regulował zobowiązania.Do zimy miał trzy karby nacięte na kolbie pistoletu,w tym jedną głębszą - na pamiątkę kropnięcia tego,który sypnął jego.Przezimować było ciężko,odpadły altany w ogródkach,strychy i stodoły.Ledwo doczekał wiosny,a gdy nadeszła,poszedł w las.Do Sęka,bo taki pseudonim nosił wtedy Szort. Chodzili w dwudziestkę,połowa wywodziła się z siatki konspiracyjnej NOW,połowa zaś z oddziału Szaszki,radzieckiego oficera.I wtedy właśnie,w końcu maja czterdziestego trzeciego,przyszedł rozkaz z placówki:"podporządkować się porucznikowi Ponuremu na Wykusie".

Cezary Chlebowski "Reportaż z tamtych dni" KAW, Warszawa 1988 (fragmenty)

Jeśli chcesz dowiedzieć się jak wyglądało pierwsze spotkanie Halnego z Ponurym i Nurtem, jak wyglądała pierwsza akcja bojowa pod ich dowództwem, dowiesz się tego w następną środę na www.skarzysko24.pl

Mariusz Gruszczyński, Foto: zbiory własne